Przestępstwo zniesławienia, a wolność słowa

Więcej na podobne tematy na nowym blogu W todze i bez togi.

*

Rzeczpospolita poruszyła powracający temat likwidacji przestępstwa zniesławienia.

Ciekawe, jak rozwinie się obecna inicjatywa, dotychczasowe próby usunięcia tego przestępstwa z kodeksu karnego, kończyły się niepowodzeniem. Trybunał Konstytucyjny, na którego orzeczenie bardzo liczono, uznał że przepisy dotyczące zniesławienia nie są niezgodne z Konstytucją, więc nowelizacja ustawy pozostaje tu jedyną drogą działania.

Czy postulaty są słuszne? Jak zawsze można podawać argumenty za i przeciw, ale zasadniczo trudno odmówić słuszności stwierdzeniu, że przestępstwo zniesławienia stanowi anachronizm i nie do końca przystaje do czasów, gdy wolność słowa urosła do rangi jednej z największych wartości. Bez wątpienia w sprawach, w których dochodzi do zniesławienia drogą ochrony naruszonych praw powinien być proces cywilny, a sankcja karna jest stanowczo zbyt surowa.

Oczywiście przywołana argumentacja, która odnosi się głównie do spraw z udziałem dziennikarzy nie wyczerpuje całego spectrum możliwych sytuacji. Sprawy o zniesławienie to nie tylko najgłośniejsze spory polityków z dziennikarzami. Są to także – coraz częstsze – sprawy osób prywatnych, w których łatwość pomawiania za pośrednictwem internetu zderza się z bezradnością ofiar takiego postępowania, które czasem przybiera wręcz rozmiary prześladowania. Tu na szczęście przepisy też zmieniają się, wprowadzono do polskiego prawa przestępstwo stalkingu, można mieć nadzieję, że stopniowe zmiany doprowadzą do sytuacji, w której będzie wyważona z jednej strony potrzeba ochrony wolności słowa, z drugiej obrony interesów osób, które nie są w stanie przeciwstawić się swoim prześladowcom.

W każdym razie, o ile zgadzam się w pełni, że przestępstwo zniesławienia stanowi relikt, który powinien jak najszybciej zostać usunięty z polskiego prawa – nie jest też tak, że nie odgrywa pewnej pozytywnej roli. Usunięcie art. 212 z kodeksu karnego jest – w dłuższej perspektywie – słuszne i konieczne, ale warto też pamiętać, że w pewnych przypadkach utrudni sytuację osób, które ochrony takiego przepisu potrzebowały.

Ale taki już urok prawa, że nawet najlepsze rozwiązania nie uwzględnią potrzeb wszystkich i nawet najwspanialsze przepisy w specyficznych sytuacjach prowadzą do rozwiązań niesprawiedliwych.

Sprawa o zniesławienie (2) – Skarga na policję

Więcej na podobne tematy na nowym blogu W todze i bez togi.

*

Kolejną możliwością zainicjowania sprawy karnej o zniesławienie (lub zniewagę) jest złożenie skargi na policji.

1)      Skarga jest z założenia mniej sformalizowana niż akt oskarżenia. Można ją złożyć pisemnie, albo ustnie.

2)      Policja w razie potrzeby zabezpiecza dowody po czym

3)      przekazuje skargę sądowi.

Co do zabezpieczenia dowodów, to może ono przykładowo polegać na:

• przesłuchaniu świadka, który jest chory, albo wybiera się na bardzo długi okres za granicę (przez co może być bardzo trudne lub niemożliwe przesłuchanie go w trakcie postępowania sądowego);
• ustalenie tożsamości świadków;
• ustalenie tożsamości osoby oskarżonej¹, albo jej adresu;
• zabezpieczenie przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa (np. komputera, który posłużył do umieszczenia w internecie zniesławiającej treści).

Ogólnie skargę na policję opłaca się składać, gdy nie posiadamy pełnych informacji na temat osoby oskarżonego, albo potencjalnych świadków, jak również wtedy, gdy obawiamy się, że jakiś dowód (przykładowo przesłuchanie świadka) nie będzie możliwy do przeprowadzenia na etapie postępowania sądowego.

Policja nie ocenia, czy skarga jest zasadna, a jedynie przekazuje materiały do sądu (ewentualnie dokonując wcześniej innych czynności).

¹ gdy zniesławienie zostało dokonane anonimowo. Inna sprawa, że w praktyce skuteczność takich ustaleń nie jest zbyt wysoka. Jednak jeśli nie dysponujemy innymi środkami, warto skorzystać z tej ścieżki.

Sprawa o zniesławienie (2) – prywatny akt oskarżenia

Więcej na podobne tematy na nowym blogu W todze i bez togi.

*

Kilka podstawowych kwestii na temat prywatnego aktu oskarżenia w sprawie o zniesławienie (lub o zniewagę).

1)     akt może wnieść każdy – nie ma obowiązku, aby sporządził go adwokat

2)     akt oskarżenia musi zawierać trzy podstawowe elementy:

• oznaczenie oskarżonego
• określenie zarzucanego mu czynu
• wskazanie dowodów

3)     Konieczne jest też uiszczenie „zryczałtowanej równowartości wydatków”  (obecnie wynosi ona 300 złotych)

Nie jest za to konieczne podanie prawnej kwalifikacji czynu (wystarczy sam opis zachowania oskarżonego).

Pytanie, czy w skład „oznaczenia osoby oskarżonego” wchodzi jego adres. Ogólnie rzecz biorąc nie¹, jednak spotkałem się już także z poglądem przeciwnym.

Oprócz tego, prywatny akt oskarżenia powinien spełniać ogólne wymogi stawiane pismom procesowym składanym w postępowaniu karnym².

¹ Jeżeli osoba oskarżonego została już oznaczona z imienia i z nazwiska, to ograniczenie się do podania w akcie oskarżenia w sprawie prywatnoskargowej tylko tych danych (oraz wskazanie zarzucanego czynu i dowodów, na których opiera się oskarżenie) jest wystarczające (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1997 r. I KZP 4/97)

² Czyli zawierać

1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy,

2)  oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo,

3)  treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem,

4)            datę i podpis składającego pismo.

Sprawa o zniesławienie (1)

Więcej na podobne tematy na nowym blogu W todze i bez togi.

*

Sprawy karne o zniesławienie stanowią nieraz (choć nie zawsze) atrakcyjną alternatywę wobec cywilnej drogi ochrony dobrego imienia.

Wady i zalety

Jakie są zalety wyboru karnej drogi postępowania?

• jest ono tańsze oraz
• mniej sformalizowane.

Wadą jest z kolei mniejsza szansa uzyskania rekompensaty pieniężnej – niemniej, jeśli zależy nam przede wszystkim na ukaraniu sprawcy, wybór drogi karnej (o ile w danej sprawie jest możliwa) może być atrakcyjnym rozwiązaniem.

Sprawa o zniesławienie – procedura

Sprawa o zniesławienie może zostać zainicjowana na jeden z dwóch podstawowych sposobów, przez:

• wniesienie prywatnego aktu oskarżenia;
• złożenie skargi na policję.

Nie tylko erotoman i złodziej, czyli co może mieć z tego Twoja firma

Więcej na podobne tematy na nowym blogu W todze i bez togi.

*

Przeglądając zawartość ostatnich wpisów, doszedłem do wniosku, że mój blog może wytwarzać błędne przekonanie, jakoby problem zniesławienia dotyczył jedynie osób prywatnych. Nie ma nic bardziej błędnego. Przedsiębiorcy są prawdopodobnie ofiarami zniesławiających wypowiedzi o wiele częściej niż osoby prywatne.

Trzeba pamiętać, że internet stworzył potężną sieć kontaktów umożliwiającą komunikowanie się niezadowolonych konsumentów, pracowników, kontrahentów. I wśród licznych wypowiedzi, które w swojej masie mają zapewne uzasadnienie, są też przecież takie, za którymi stoją nieczyste intencje.

Renoma firmy może zostać naruszona na wiele sposobów. Pierwsze z brzegu przykłady to zarzuty o:

• łamanie praw pracowniczych;
• niską jakość produktów, naruszanie praw konsumentów;
• nierzetelność, opóźnienia w płatnościach

I wiele, wiele innych (takich, jak choćby naruszenia standardów związanych z ochroną środowiska).

Oczywiście przedsiębiorca może skorzystać z wielu sposobów ochrony swojego dobrego imienia. Jeśli chodzi o środki prawne, może:

• wnieść pozew o ochronę dóbr osobistych
• skorzystać z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (gdy to konkurent stoi za zniesławiającymi wypowiedziami)
• wreszcie może sięgnąć po środki karne.

Oczywiście nie zawsze sięganie po te środki będzie mieć sens. Niektóre opinie lepiej zignorować, niż strzelać z armaty do wróbli. Wiele opinii nie wynika ze złej woli osób, które je wyrażają, ale z ich rozgoryczenia rozczarowania – o wiele lepsze od walki z takimi osobami, jest wsłuchanie się w ich głos i zmiana tego, co jest złe.

Niemniej trzeba pamiętać, że renoma przedsiębiorcy jest dla niego bardzo ważnym (często najwyższym) dobrem i są tacy, którzy są gotowi w nie uderzyć ze złymi zamiarami i złą wolę. I na wypadek takich właśnie sytuacji warto mieć w zanadrzu świadomość przysługujących nam środków prawnych.

Erotoman i złodziej

Więcej na podobne tematy na nowym blogu W todze i bez togi.

*

… czyli różnica, między zniesławieniem, a zniewagą.

W kilku poprzednich wpisach starałem się przybliżyć problem ochrony dobrego imienia przy wykorzystaniu spraw o zniesławienie, w tym szczególnego przypadku zniesławienia w internecie.

Kilka słów na temat tego, czym jest zniewaga jako przestępstwo:

• zasadniczo pokrywa się z potocznym rozumieniem tego słowa – chodzi o wulgaryzmy, epitety, etc. mające wyrazić pogardę dla określonej osoby;
• o tym, czy mamy do czynienia ze zniewagą decydują normy społeczne, a nie jedynie subiektywne odczucia ofiary;
• zniewaga może nastąpić w trzech postaciach – albo w obecności pokrzywdzonego, albo publicznie, albo prywatnie, ale z zamiarem, żeby zniewaga dotarła do pokrzywdzonego.

Trzeba zauważyć, że granica między tymi dwiema kategoriami spraw często jest nieostra, nieraz więc znajdziemy się w sytuacji, gdy ktoś będzie naruszać nasze dobre imię, a zakwalifikowanie danego zachowania, jako zniesławienia, albo zniewagi może nie być proste.

Dobrze to widać na dwóch przykładach zawartych w tytule.

Określenie kogoś mianem „złodzieja”, było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego już w latach 30-tych, jednak te rozważania nie straciły nic na aktualności w dobie, gdy ludzie znieważają się raczej przez internet, niż podczas ulicznych pyskówek:

W wystosowaniu do kogoś słów: «złodziej» (…) itp. może, zależnie od okoliczności i zamiaru, tkwić bądź wprost tylko obelga (ty złodzieju…), bądź zniesławienie (X. to złodziej…), bo w pierwszym razie mamy do czynienia tylko z obelżywym epitetem, w drugim zaś – wręcz z przypisaniem oskarżonemu czynów występnych, gdyż złodziejem jest «kto dopuszcza się kradzieży»¹

Podobnie jest z określeniem kogoś mianem „erotomana”. Epitet taki może stanowić zniewagę, w zależności od kontekstu, w jakim został użyty, natomiast może on być również formą zniesławienia (jeśli dotyczy osoby, która z jakiegoś względu, z racji na swój zawód, czy pozycję społeczną erotomanem być nie powinna)².

Przykłady możnaby zapewne mnożyć, ale chciałem w tym momencie jedynie zwrócić uwagę, jak istotny jest kontekst. Praktyczna różnice w kwalifikacji są niewielkie, więc ogólnie pozostają aktualne kwestie opisywane w przypadku zniesławienia, podobne jest zagrożenie karne i korzyści, które można uzyskać, z jednym wyjątkiem – w przypadku zniewagi, sąd nie podaje wyroku do publicznej wiadomości, co czasem może mieć istotne znaczenie dla pokrzywdzonego

¹ wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 1931 r., 1 K 886/31 (za wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 stycznia 2007 r. II AKa 218/06)

² postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2008 r. (III KK 234/07)

Co możemy uzyskać

Więcej na podobne tematy na nowym blogu W todze i bez togi.

*

Jak zaznaczałem już na wstępie swojego bloga, jego założeniem jest przybliżenie prawa jako użytecznego narzędzia rozstrzygania sporów, które – z najróżniejszych względów – trudno rozwiązać w inny sposób.

Wobec tego należy zadać sobie podstawowe pytanie – do czego dążymy, co możemy uzyskać wszczynając sprawę o zniesławienie?

Oczywiście podstawowym celem postępowania karnego w takiej sprawie, jest rozstrzygnięcie o tym, czy w istocie do zniesławienia doszło, a także rozstrzygnięcie o winie i karze, jaką powinien ponieść sprawca. W przypadku gdy zniesławienie dokonane jest za pomocą „środków masowego komunikowania” (a więc także internetu)  – karą tą może być nawet pozbawienie wolności (mało prawdopodobne, ale taka możliwość jest).

Groźba kary sama w sobie posiada pewien potencjał odstraszający – a o to przecież także nam chodzi, aby ochronić się przed kolejnymi atakami. Jednak nie jest to jedyny cel – podstawowym jest oczyszczenie swojego dobrego imienia.

Należy też pamiętać, że oprócz możliwości uzyskania wyroku skazującego sprawcę, który niewątpliwie może być samoistnym źródłem satysfakcji dla osoby, której dobre imię zostało naruszone przez zniesławiającą wypowiedź, istnieją jeszcze dwa ważne instrumenty pozwalające z jednej strony na zwiększenie dolegliwości sankcji, z drugiej – na zrekompensowanie pokrzywdzonemu poniesionej przez niego krzywdy.

Środkami tymi są:

• możliwość orzeczenia przez sąd nawiązki (czyli obowiązku zapłaty określonej kwoty pieniężnej) na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego;
• podanie na wniosek pokrzywdzonego wyroku skazującego do publicznej wiadomości

Należy zauważyć, że podanie wyroku skazującego do publicznej wiadomości ma charakter obligatoryjny, o ile pokrzywdzony o to wnosi. Oznacza to, że jeśli wnieśliśmy akt oskarżenia o zniesławienie, oraz zażądaliśmy podania wyroku do publicznej wiadomości, to gdy sąd uzna, że do zniesławienia faktycznie doszło, będzie zobowiązany do opublikowania takiego wyroku.

Podanie wyroku do publicznej wiadomości może mieć o tyle duże znaczenie, że w praktyce może się okazać najlepszym środkiem przywrócenia dobrego imienia osobie zniesławionej. Pokrzywdzony może wskazać sądowi, jaki sposób publikacji najbardziej mu odpowiada, choć sąd nie jest związany tym wnioskiem.

Podanie wyroku do publicznej wiadomości odbywa się przez wydrukowanie go w czasopiśmie lub w inny sposób – przy czym podmiot, do którego sąd kieruje to polecenie, jest zobowiązany je wykonać (ostatecznie koszt ogłoszenia ponosi skazany).

Z kolei zapłatę nawiązki sąd „może” orzec (nie jest więc do tego zobowiązany). Nawiązka może wynosić nawet 100 tysięcy złotych, jednak w większości spraw trudno sobie wyobrazić, żeby jakiś sąd orzekł ją w takiej wysokości.

Trzeba jednak pamiętać, że uzyskanie skazania, czy ogłoszenia wyroku nie jest jedynym celem postępowania w sprawie o zniesławienie. Często wystarczające może się okazać zawarcie ugody, określającej warunki przeprosin i w efekcie przywrócenia dobrego imienia pokrzywdzonemu.